Op het terrein van de voormalige cementfabriek ENCI in Maastricht is een belangrijke mijlpaal gevierd: de officiële toekenning van vijf rijksmonumenten en achttien gemeentelijke monumenten. De omvang van de toekenning, de grootste in Nederland sinds tien jaar, benadrukt het uitzonderlijke cultuurhistorische belang van de iconische gebouwen op het terrein. Ook werden de eerste ontwikkelingen voor het ENCI-terrein gepresenteerd. Bestaande en unieke fabriekspanden, waarvan een groot deel monumentaal is, worden herbestemd voor culturele, commerciële en woonfuncties. Deze beoogde herbestemming biedt de kans om het erfgoed te behouden en tegelijkertijd het gebied nieuw leven in te blazen.
ENCI: symbool voor wederopbouw
Tijdens de ceremonie overhandigde Susan Lammers, algemeen directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), het eerste monumentenschildje aan Harry van der Hoorn, eigenaar van het voormalige fabrieksterrein. Susan Lammers beschouwt het ENCI-terrein als een cruciaal onderdeel van onze industriële geschiedenis en als een symbool van Nederlands innovatie en wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. “Deze toekenning weerspiegelt niet alleen de erfgoedwaarde van de voormalige cementfabriek, maar markeert ook een nieuw tijdperk in de ontwikkeling van het terrein,” aldus Lammers. “Met in totaal 23 monumenten vormt dit erfgoed de basis voor een duurzame gebiedsontwikkeling. Harry van der Hoorn voegt toe: “Onze ambitie is om het oorspronkelijke ‘rauwe’ karakter van het terrein te behouden, zodat deze unieke geschiedenis zichtbaar blijft en als inspiratiebron dient voor de toekomstige ontwikkelingen op het gebied van werken, wonen, leven, recreëren, innovatie en onderwijs. Van industrieel erfgoed naar een bruisende toekomst.”
Gered van sloop
Wethouder Cultureel Erfgoed, Frans Bastiaens is trots dat Maastricht als tweede cultuurstad Nederland nu 23 monumenten rijker is. “Ons erfgoed vormt mede onze identiteit én de toekomst van dit unieke ENCI-gebied. De monumentale fundamenten van gisteren, zijn de voedingsbodem voor de creatieve en duurzame bedrijvigheid van morgen”, aldus Frans Bastiaens. Het is opmerkelijk dat een toekomstvisie voor het ENCI-terrein uit 2010 nog voorstelde dat het Oven 8-complex, dat ongeveer een derde van het terrein beslaat, gesloopt zou moeten worden. Dankzij de inbreng van onder andere de Rijksbouwmeester, de landelijke Commissie Herbestemming Monumenten en Bond Heemschut is de bescherming van dit bijzondere industriële erfgoed sindsdien op de agenda gekomen. Dit heeft geleid tot een intensieve en constructieve samenwerking tussen verschillende overheden (Rijk, provincie Limburg, gemeente Maastricht), erfgoedorganisaties en de eigenaar van het terrein.
Gemeentelijk monument De Slakhal
Als het ENCI-terrein een plek voor wonen en werken wordt, is cultuur essentieel. De ENCI moet fungeren als culturele trekpleister. Het huidige AINSI-theater wordt al gewaardeerd, maar ook de Slakhal, waar vroeger hoogovenslak werd gedroogd, zal volgens het ontwikkelteam ENCI Maastricht uitgroeien tot een dynamisch trefpunt waar verleden en toekomst samensmelten. “Het monument zou een prachtig decor bieden voor bijvoorbeeld een ENCI Museum en ruimte voor kleinschalige programmering. We moedigen experimenten en talentontwikkeling aan dat past bij de atypische en inspirerende ENCI-omgeving”, zegt Ivan Roos die namens het ontwikkelteam de invulling van de eerste gebouwen presenteerde. Het doel is ook om de Slakhal te gebruiken als onderkomen voor verschillende culturele instellingen. Zo zijn er gesprekken gaande met het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg (SHCL), een erfgoedcentrum dat zich richt op de sociaaleconomische en culturele geschiedenis van Limburg.
Rijksmonument De Grondstoffenhal
Een van de markante gebouwen die als rijksmonument is erkend, is de Grondstoffenhal inclusief haar transportbanden, transporteurs en een kraan op de Maaskade. Deze indrukwekkende hal, met een lengte van maar liefst 340 meter, werd gebruikt voor het opslaan van grondstoffen die nodig waren voor de cementproductie. Een deel van de Grondstoffenhal zal straks de nieuwe entree van het ENCI-gebied vormen, waardoor het unieke terrein dat tot nu toe afgesloten is, toegankelijk wordt voor het publiek. Ook hier is ruimte voor culturele activiteiten. Daarnaast zijn er plannen om de Grondstoffenhal te transformeren naar een locatie voor zowel woningen als bedrijven.
Rijksmonument Oven 8
Een andere beoogde ontwikkelingen die werd toegelicht, is de ENCI Energie Hub. Water wordt ingezet om het terrein klimaatbestendig te maken. De hub zal overtollig water uit de groeve hergebruiken als proceswater voor bedrijven, wat bijdraagt aan een circulaire waterhuishouding in het gebied. Open wateropslagplaatsen op het voormalige fabrieksterrein worden ingezet om bij hevige regenval water op te vangen en zo overlast voor de riolering te voorkomen. Elektriciteit wordt opgewekt met waterkracht en zonnepanelen en opgeslagen in batterijen. Daarnaast wordt onderzocht of het mogelijk is om op termijn biogas te produceren uit biomassa uit het natuurgebied, dat dan kan worden gebruikt in de productieprocessen op het terrein. Onder andere de Klinkerhal als onderdeel van het iconische rijksmonument Oven 8 zal hieraan bijdragen.
