“Ik gooide een steentje in het gat, hoorde even niets en toen: plons!”
Tijdens funderingsherstel werkzaamheden in de kelders van theater Betty Asfalt Complex stuitten bouwlieden op een grote verrassing. Onder het souterrain ontdekten zij een nóg dieper gelegen kelder, om meer specifiek te zijn: een grote en monumentale 18e-eeuwse waterkelder.
Verborgen schatten onder de bühne van het theater
Het pand – bezoekers van het theater van van Paul Haenen en Dammie van Geest hebben dat met eigen ogen kunnen aanschouwen – is al een erg opvallende verschijning. En dan met name de gang met zeer decoratieve stucornamenten in Lodewijk XIV-stijl, die gezien wordt als hoogtepunt van het werk van vakman Ignatius van Logteren. Toch kan er bij restauratiewerk onverwacht altijd nóg iets bijzonders tevoorschijn komen, onder de grond bijvoorbeeld.
Momenteel voert Stadsherstel Amsterdam, die het rijksmonument aan de Nieuwezijds Voorburgwal 282 in 2019 overnam van de gemeente, funderingsherstel uit onder het pand. Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel ruim 750 monumenten en beeldbepalende panden gered in en binnen een straal van 45 kilometer rondom Amsterdam. Als daartoe aanleiding is wordt bij aankoop van een pand de fundering aangepakt. Ook wordt dan direct bekeken hoe de ruimte beter bruikbaar gemaakt kan worden. In dit geval is het mogelijk om de kelderbak te verdiepen en er kantoorruimte te realiseren. Ook wordt in de nieuwe situatie een keuken in de kelder gesitueerd waardoor de theaterfoyer het eigen aanbod op de kaart kan uitbreiden.
Geef me eens een steentje aan?
Ter voorbereiding van de werkzaamheden, die uitgevoerd worden door De Betonhoeve, moest eerst de bestaande vloer uit de kelder verwijderd worden. Deze vloer bestond uit tegels met daaronder een schelpenbed dat diende als beschermende en vochtregulerende laag. Bij het verwijderen hiervan viel het oog van een van de werknemers op een klein gaatje in de vloer: “Ik vroeg een collega om me een steentje aan te geven en liet dit in het gat vallen. Het bleef even stil, maar een paar tellen later hoorden we een plons: water! Daarop heb ik een paal van twee en een halve meter in de opening laten zakken. Aan het eind van de paal kon ik nog steeds de bodem niet voelen.”
De bodem van wat een grote waterkelder bleek te zijn ligt op ruim -3 meter NAP: 3 meter dieper dan wat tot op dat moment als het diepste punt van het pand werd beschouwd.
Kelder vol schoon regenwater
De waterkelder is ongeveer 3 bij 3,60 meter groot, verdeeld in twee compartimenten met een doorgang daartussen. Waterkelders maakten het mogelijk om het regenwater van de daken op te vangen en voor langere tijd in grote hoeveelheden op te slaan. De bakken waren hermetisch afgesloten van de omgeving waardoor de kwaliteit van het water op peil bleef. De vloer werd verzwaard zodat de lege kelders niet op het grondwater konden gaan ‘drijven’ en de kelders waren voorzien van een afgesloten luchtpijp. Loden pijpen zorgden ervoor dat het water in de kelder kon stromen en van daaruit weer kon worden opgepompt naar de keuken. In die tijd werd het beschouwd als het schoonste water dat in de stad te vinden was (de gezondheidsrisico’s van lood waren destijds nog niet bekend!), het oppervlaktewater zoals in de grachten was immers veel te vervuild. De waterkelder is mogelijk tegelijk met de bouw van de achterzaal aangelegd in de 18e eeuw, toen het pand aanzienlijk is aangepast.
Van grote monumentale waarde
Zoals altijd bij een dergelijke ontdekking is Bureau Monumenten & Archeologie van de gemeente Amsterdam al vroeg betrokken voor advies. De geplande verdiepte vloer zou namelijk dwars door het gewelf van de waterkelder zijn gegaan. Op basis van een inventarisatie en beschrijving door de gemeente is in overeenstemming besloten om de waterkelder in zijn geheel te behouden. Uit het onderzoek blijkt dat de kelder vanwege haar gaafheid en afmetingen een hoge monumentale waarde heeft. Niet alleen archeologisch maar ook cultuurhistorisch: het zijn meer dan bodemresten, het is een extra ruimte die intact is en bouwkundig onderdeel uitmaakt van het pand.
Behoud voor volgende generaties
Omdat de kelder los in de ruimte staat is het mogelijk om hieromheen met betonbalken te funderen. Het souterrain in het achterhuis verliest hiermee wel stahoogte ten opzichte van het oorspronkelijke plan, wat architectonisch wordt opgelost door de keuken nu op een andere plek te realiseren. Hoewel hij in zeer goede staat verkeert is het helaas niet mogelijk om de waterkelder publiekstoegankelijk te maken. Dit komt omdat hij ‘lek’ is en niet waterdicht genoeg te maken is om onaangename geur en overlast van vliegen en muggen tegen te gaan. Wel blijft de waterkelder bereikbaar met een luchtdicht deksel en zo wordt dit erfgoed voor toekomstige generaties behouden.
Lees meer op www.stadsherstel.nl over de geschiedenis van dit pand en schrijf u in voor de nieuwsbrief #OmDeDagEenMonument zodat u om de dag een bijzonder monumentenverhaal in uw mailbox krijgt.Locatie:
Nieuwezijds Voorburgwal 282
1012 RT Amsterdam
Lees het hele nieuwsbericht op de website van Stadsherstel:
– Restauratieverhalen: bijzondere Archeologische vondst in de kelder | Stadsherstel Amsterdam
Meer over Betty Asfalt Complex:
– Aangekocht: Nieuwezijds Voorburgwal 282, van voormalig burgemeesterswoning naar theater | Stadsherstel Amsterdam
– Betty Asfalt Complex / Het Regte Cromhout | Stadsherstel Amsterdam
