Het Joods Werkdorp in de Wieringermeer krijgt een nieuwe bestemming. Dit werkdorp, opgericht in 1934, bood joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk een opleiding in agrarische of ambachtelijke beroepen, waarmee ze een nieuwe toekomst konden opbouwen. Deze vluchtelingen behoorden tot de pioniers van de polder, die op dat moment nog maar enkele jaren drooglag. Wat begon als een hoopvol initiatief eindigde voor velen helaas in een tragedie. Het aangrijpende verhaal van het Joods Werkdorp zal binnenkort verteld worden in het nieuwe Herinneringscentrum, maar er wordt ook vooruitgekeken. Het Joods Werkdorp zal tevens huisvesting bieden aan Oost-Europese arbeidsmigranten die nu naar de Wieringermeer komen. Zij zullen hun bijdrage leveren aan de landbouwsector, net zoals de pioniers van vroeger dat deden.
Het Joods Werkdorp
Op 3 oktober 1934 sloeg James McDonald, Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen bij de Volkenbond, de eerste paal van het Joods Werkdorp. Het werd een opleidingsinstituut voor joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk, die op de vlucht waren voor de naziterreur. De joodse pioniers kregen opleidingen in beroepen zoals boer, meubelmaker of smid. Met deze praktische vaardigheden konden ze elders, bijvoorbeeld in Palestina, een nieuw leven opbouwen. Ze woonden in barakken die in een halve cirkel rondom de plek stonden waar later het gemeenschapsgebouw zou komen.
In 1937 bouwden de leerlingen zelf het gemeenschapsgebouw, naar ontwerp van de architecten Bromberg en Klein. Dit gebouw was een mix van een school en een Wieringermeerboerderij. Later, in 1939, werd het deels verbouwd om plaats te maken voor een eetzaal en spoelkeuken, een ontwerp van architect Elzas. Deze indeling is tot op de dag van vandaag grotendeels intact gebleven. Sinds 2002 is het gebouw een rijksmonument.
Veel bewoners van het werkdorp die vóór mei 1940 vertrokken, wisten elders een nieuw leven op te bouwen. Voor degenen die bleven, verliep het anders: op 20 maart 1941 werd het werkdorp door de Duitsers ontruimd, waarbij 180 bewoners naar concentratiekampen werden gedeporteerd. Slechts een enkeling overleefde door onder te duiken. Na de oorlog werd het werkdorp een proefboerderij voor mechanische landbouw.
Herinneringscentrum
De herontwikkeling van het Joods Werkdorp bestaat uit twee onderdelen: de herbestemming van het gemeenschapsgebouw tot een herinneringscentrum en de bouw van zeven nieuwe gebouwen voor de huisvesting van arbeidsmigranten op het achterliggende terrein. In het Herinneringscentrum wordt het verhaal verteld van de joodse bewoners die hier tussen 1934 en 1941 leefden en werkten. De tentoonstelling zal thema’s behandelen als oorlog, antisemitisme, onderdrukking, vervolging en vernietiging, maar ook het verhaal van de Wieringermeerpolder en de pioniers die hier in een nieuw land hun toekomst opbouwden.
Daarnaast belicht het Herinneringscentrum het moderne verhaal van de polder, waarin nieuwe arbeidsmigranten tijdelijk werken of zich permanent vestigen. Het optimisme en de zoektocht naar een beter leven, zowel in het verleden als het heden, vormen een belangrijk thema in de tentoonstelling.
Huisvesting voor arbeidsmigranten
Op de oorspronkelijke locatie van de zestien barakken van het werkdorp worden zeven nieuwe gebouwen neergezet voor de huisvesting van arbeidsmigranten. In het westelijke gebouw komen gemeenschappelijke voorzieningen zoals een eetzaal, keuken en wasruimtes. De andere zes gebouwen bieden 120 slaapvertrekken van hoge kwaliteit, voorzien van eigen badkamers en pantry’s, geschikt voor één of twee personen. Hoewel de opstelling van de nieuwe gebouwen verwijst naar de barakken van vroeger, zijn het moderne, nieuwe toevoegingen aan het terrein.
Pioniers van toen en nu
Het Joods Werkdorp krijgt hiermee een nieuwe toekomst als levend monument. Dit monument herdenkt niet alleen de joodse pioniers, maar biedt ook ruimte aan de moderne migranten die nu in de regio werken. Deze arbeidsmigranten zijn misschien geen vluchtelingen zoals de joodse bewoners destijds, maar verdienen net als toen fatsoenlijke huisvesting. Voor initiatiefnemer Joep Karel en anderen gaat hiermee een lang gekoesterde wens in vervulling om deze bijzondere plek nieuw leven in te blazen. Het Joods Werkdorp wordt een ontmoetingsplek tussen heden en verleden, waar met respect wordt gekeken naar de pioniers van toen en nu, en waar lessen uit het verleden getrokken kunnen worden. Vooral zal het een plek zijn die uitnodigt tot bezinning en bezoek.
