In de Open Haven in Oost-Souburg zijn 15 november 2023 de kerkenvisies gepresenteerd van de gemeenten Veere, Borsele, Vlissingen en Kapelle en aan de wethouders uitgereikt. Hiermee zijn acht van de dertien Zeeuwse kerkenvisies opgeleverd. Zeeland is uniek, omdat het de enige provincie is waar alle gemeenten geld van het Rijk hebben aangevraagd om een kerkenvisie op te stellen. Eind 2023 worden nog twee kerkenvisies opgeleverd, die van Reimerswaal en Hulst. Daarmee zijn de resultaten van de onderzoeken in tien gemeenten bekend en kan een representatief beeld geschetst worden van de toekomst van de Zeeuwse kerken. De oplevering van de laatste kerkenvisies voor de gemeenten Sluis, Terneuzen en Middelburg staat voor 2024 gepland.
In de kerkenvisies is per gemeente het kerkenbestand onderzocht. Er zijn gesprekken gevoerd met alle eigenaren van kerkgebouwen over het gebruik en de toekomst van hun gebouw. Zeeland is een echte kerkenprovincie: Alleen in Friesland is het aantal kerkgebouwen per inwoner hoger. Het merendeel (69 procent) wordt nog gebruikt voor kerkdiensten. Een kwart heeft een andere bestemming gekregen, bijvoorbeeld als woonhuis of winkel. Hierin verschillen de gemeenten sterk. In de gemeente Vlissingen worden nog dertien van de zeventien kerkgebouwen voor kerkdiensten gebruikt, in Veere net iets meer dan de helft. In de tien gemeenten waarvan de resultaten van de kerkenvisie bekend zijn staan in totaal zestien kerkgebouwen leeg. De leegstaande kerken hebben in veel gevallen een slechte bouwkundige staat. Dit zijn echter zeldzame uitzonderingen op de regel: 89 procent van de Zeeuwse kerken is in goede tot redelijke staat.
Lees ook: in februari 2022 kreeg Erfgoed Zeeland een nieuwe directeur.
Toekomst onzeker
Hoe lang de kerken er zo goed voor blijven staan is nog maar de vraag. Door ontkerkelijking nemen de financiële mogelijkheden en het aantal vrijwilligers van kerkgemeenschappen af. 51 procent van de eigenaren van kerken in religieus gebruik geeft aan dat de toekomst binnen nu en vijftien jaar onzeker is. Deze onzekerheid treft vooral de RK- en PKN-kerken. Deze kerkgenootschappen zijn vaak eigenaar van de oudste kerk in een dorp of stad. Dat wil zeggen dat markante, monumentale kerkgebouwen veel sterker in het gebruik bedreigd worden dan modernere gebouwen: Maar liefst 82 procent van de kerken met de status van rijksmonument wordt bedreigd.
Ook kansen
De bedreigingen verschillen sterk per regio. Zo wordt op Tholen en in Reimerswaal minder dan één derde van de kerken in religieus gebruik bedreigd, terwijl het in de gemeenten Hulst en Vlissingen bijna alle kerken betreft. Naast bedreigingen zijn er ook kansen: Kerken hebben een belangrijke maatschappelijke en economische waarde. In gesprekstafels bediscussieerden wethouders en ambtenaren hoe de toekomstbestendigheid kan worden geborgd en welke rol gemeenten daarin kunnen spelen. Hieruit kwam de conclusie dat de positieve energie en de aandacht voor kerkgebouwen bij gemeenten vastgehouden moeten worden. Gemeenten kunnen als initiator functioneren om met de kerkeigenaren problemen aan te pakken, maar voor gezamenlijke opgaven kunnen ook Provincie Zeeland en Erfgoed Zeeland betrokken worden. Belangrijk is om hierbij zowel marktpartijen als de omwonenden te betrekken in de kerkenopgave: Een kerk heeft namelijk economische waarde als gebouw, maar kan ook van grote waarde zijn voor de hele maatschappij.
Meer informatie is te vinden op www.erfgoedzeeland.nl/kerkenvisies-zeeland
